Κλωντ Μονέ: Το φως και οι διαφορετικές προσλήψεις στον ιμπρεσιονισμό
Με αφορμή τη γέννηση του Κλωντ Μονέ, εξετάζουμε τα τρία βασικά στοιχεία της τέχνης του Γάλλου ιμπρεσιονιστή, όπως αυτά γίνονται εμφανή σε κάποια από τα πιο γνωστά έργα του, που άλλαξαν τη σύγχρονη τέχνη.
Ο Κλωντ Μονέ αποτέλεσε μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης και ηγετική φιγούρα του ιμπρεσιονισμού, ενός κινήματος που εμφανίστηκε στη Γαλλία τον 19ο αιώνα, ως στάση ρήξης με την τέχνη που διακινούταν στις επίσημες εκθέσεις, στα λεγόμενα «salons». Οι εκπρόσωποι του κινήματος κατέγραφαν φαινόμενα και εικόνες στην πιο ωμή τους έκφραση, χρησιμοποιώντας διακριτές πινελιές αντί να τις αναμειγνύουν, δεν δέχονταν ως μόνο τρόπο έκφρασης του ψυχισμού την επιλογή χρωμάτων αλλά την τεχνοτροπία, το υλικό, τις σκιές και, εν τέλει, αναβίβαζαν την προσωπική πρόσληψη έναντι του ρεαλισμού.
Η παραδοχή των μοντερνιστών που έφερε την αμφισβήτηση της μοναδικής αλήθειας, είχε εκφραστεί σε μία πιο πρωτόλεια μορφή με τον ιμπρεσιονισμό, όπου προτεραιότητα είχε η εντύπωση και οι αισθήσεις και όχι η ορθολογική παρατήρηση και καταγραφή με βασικό στόχο την πιστότητα. Ο Μονέ, άθελά του, αποτέλεσε «νονό» του κινήματος, αφού ο πίνακας του «Εντύπωση, ανατέλλων ήλιος» (“Impression, Sunrise”), βάφτισε μία ολόκληρη σχολή που εξέφραζε μία διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας. Με αφορμή την γέννησή του, εξετάζουμε τρία βασικά στοιχεία του έργου του σπουδαίου Γάλλου ιμπρεσιονιστή και πώς αυτά συνδέθηκαν με τη ζωή του και την καλλιτεχνική σκέψη.
Σε ρήξη με την μία αλήθεια
O Κλωντ Μονέ γεννήθηκε στο Παρίσι στις 14 Νοεμβρίου του 1840 και σε μικρή ηλικία μετακόμισε στη Χάβρη της Νορμανδίας, όπου και ήρθε σε στενότερη επαφή με το φυσικό τοπίο, το οποίο αποτέλεσε βασικό θέμα καθ’ όλη την διαδρομή του. Στην ηλικία των δέκα ετών εισήχθη στην τοπική σχολή καλών τεχνών και σύντομα μετακόμισε στη γαλλική πρωτεύουσα για να φοιτήσει στην Ελβετική Ακαδημία, όπου και παρέμεινε μέχρι τα δεκαεφτά του χρόνια. Το 1861 κατετάγη στον γαλλικό στρατό και μετά από σύντομη θητεία στην Αλγερία απολύθηκε λόγω ασθενείας, ενώ στράφηκε ολοκληρωτικά στην τέχνη, παρά τις πιέσεις του οικογενειακού του περιβάλλοντος, που πρόκριναν μία πιο ολοκληρωμένη και ακαδημαϊκή μόρφωση.
Ο νεαρός Κλωντ δεν ήταν αντίθετος μόνο στην έννοια της ακαδημαϊκής σπουδής αλλά, κυρίως, στις δεδομένες αρχές περί τέχνης και ζωγραφικής, οι οποίες εκφράζονταν μέσα από αυτά τα ιδρύματα και τις εμπεδωμένες τεχνικές. Τότε μαθήτευσε κοντά στον Σαρλ Γκλαιρ και γνώρισε τους Πιερ-Ογκίστ Ρενουάρ, Φρεντερίκ Μπαζίλ και Άλφρεντ Σίσλεϋ στράφηκε σε ομάδες καλλιτεχνών που ζωγράφιζαν σε υπαίθριους χώρους, εμπνεόμενοι από τον περίγυρο τους. Η τεχνική που ανέπτυξαν βασιζόταν σε γρήγορες κινήσεις του πινέλου, ώστε να αιχμαλωτίσουν την αίσθηση του χρώματος και το φως πάνω στο θέμα, δίνοντας έμφαση στο φαινόμενο παρά στην ακρίβεια, αυτό που αργότερα ονομάστηκε ιμπρεσιονισμός.
Κατά την παραμονή του στο Παρίσι, ο Μονέ γνώρισε τη σύζυγό του, Καμίλ Νονσιέ, η οποία αποτέλεσε μοντέλο σου σε αρκετά έργα. Μάλιστα, ο πίνακας «Η γυναίκα στο πράσινο φόρεμα» (“The Woman in the Green Dress”), που την απεικόνιζε, ήταν ένα από τα πρώτα έργα του ζωγράφου που έγινε γνωστό και έγινε μέρος του Salon, μία ετήσιας έκθεσης που συγκέντρωνε το ενδιαφέρον του καλλιτεχνικού κόσμου της εποχής.
Θρήνος, μνήμη και εντυπώσεις
Με το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας το 1870, ο Μονέ και η οικογένειά του μετακόμισαν στην Αγγλία κι από εκεί στην Ολλανδία. Κατά τη διάρκεια της σύντομης μετακίνησής του, ο Μονέ ανέπτυξε ένα πιο ευαίσθητο κριτήριο για το φως και πώς αντανακλούν διαφορετικά τοπία, κάτι που συνηγόρησε στην ανάπτυξη της θεωρίας του για το χρώμα. Εκείνη την περίοδο, και μετά από την αυξανόμενη δημοτικότητα μορφών έκφρασης που ξέφευγαν από τα τετριμμένα, συστάθηκε η πρώτη έκθεση ιμπρεσιονισμού, όπου συμπεριλαμβάνονταν και κάποια από τα έργα που δημιούργησε ο Μονέ κατά την περίοδο της μετανάστευσής του.
Το 1879, κι ενώ η δουλειά τόσο του ίδιου όσο και των ομοτέχνων του άρχισε να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των φιλότεχνων κύκλων, ο Μονέ βίωσε την απώλεια της συζύγου του από φυματίωση, καταγράφοντάς τον, μάλιστα, στον καμβά. Το έργο αυτό έχει γεννήσει άπειρες σημειολογικές αναλύσεις, με κάποιους να τονίζουν την σκληρή στάση του ζωγράφου απέναντι στη φθορά της ετοιμοθάνατης γυναίκας του και άλλους να αντιμετωπίζουν το έργο ως έργο τομή στην καριέρα του, ως έναν τρόπο να κρατήσει τη μνήμη της αγαπημένης του ζωντανή. Πράγματι, ο Μονέ τόνισε διαφορετικούς χρωματικούς τόνους του νεαρού της προσώπου, αποδίδοντας κυρίως τους μπλε, κίτρινους και γκρι τόνους θανάτου. Όπως σημειώνει ο Robert T. Muller, στο έργο κυριαρχεί η αγωνία που αποκαλύπτει μια βαθιά αίσθηση της δικής του τραγωδίας, τη συνειδητοποίηση του ότι ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε ποτέ να εκφράσει τα αληθινά του συναισθήματα για την Καμίλ ή για οποιονδήποτε ήταν μέσα από την καταγραφή, στοιχεία της οποίας θα διατηρούσε για πάντα.
Μετά από αρκετούς δύσκολους μήνες μετά τον θάνατο της Καμίλ, ο Μονέ αποφάσισε να μην βυθιστεί ποτέ ξανά στη φτώχεια, η οποία τόσους τριγμούς είχε προκαλέσει στην οικογένειά του και τη σχέση του με την εκλιπούσα Καμίλ. Τότε άρχισε να δημιουργεί μερικούς από τους καλύτερους πίνακές του του 19ου αιώνα, με πιο γνωστές τις σειρές με τους καθεδρικούς (ένα έργο που θεωρήθηκε προσπάθεια να κρατήσει τη μνήμη της γυναίκας του ζωντανή) και τις σειρές γεωργικών και θαλασσινών τοπίων, οι οποίες προσεγγίστηκαν ως προσπάθειες εκτεταμένης αποτύπωσης της γαλλικής επαρχίας. Οι «Θημωνιές» (“Haystacks”) είναι ίσως η πιο γνωστή σειρά, όπου απεικονίζονται 15 εντυπώσεις από το ίδιο τοπίο με θημωνιές σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, καθώς και σε διαφορετικές εποχές. Η εικαστική σημασία δεν έχει να κάνει μόνο με την αναζήτηση της αρμονίας του φωτός και την λεπτομερή αποτύπωση κάθε χρωματικής πτυχής, από το παιχνίδισμα των σύντομων ακτινών μέχρι το λυκόφως, αλλά και με τις τεχνικές που ανέπτυσσε παράλληλα ο Μονέ, με τη χρήση διαγώνιων γραμμών που καθοδηγούσαν το βλέμμα του κοινού πάνω στον καμβά.
Η εποχή του Ζιβερνύ
Το ύστερο έργο του Μονέ έχει μείνει γνωστό ως «εποχή του Ζιβερνύ». Το 1883 ο Μονέ και η οικογένειά του εγκαταστάθηκαν στο σπίτι ενός πάτρωνα των τεχνών της εποχής. Όταν εκείνος γνώρισε την οικονομική κατάρρευση και εγκατέλειψε την εστία του, ο Μονέ έμεινε πίσω μαζί με τη σύζυγό του άλλοτε συνεργάτη του, την Άλις Οσεντέ, την οποία παντρεύτηκε το 1891. Τότε, κι αφού είχε συγκεντρώσει αρκετή περιούσια χάρτη την αυξανόμενη δημοτικότητα του έργου του, ο Μονέ αγόρασε την αγροικία και επένδυσε στην ανάπτυξη των κήπων και ενός θερμοκηπίου, ώστε να δημιουργήσει έναν μεγαλύτερο χρωματικό πλουραλισμό για τα θέματα του. Η περιβόητη λίμνη με τα νούφαρα και η ιαπωνική γέφυρα έχουν γίνει οι απόλυτες ατραξιόν της μικρής Νορμανδικής πόλης, χάρη στις εναργείς αποτυπώσεις του διάσημου κατοίκου της.
Τα νούφαρα είναι η μεγαλύτερη σειρά του Μονέ, αποτελούμενη από 250 ελαιογραφίες που απεικονίζουν τους κατάφυτους κήπους στο Ζιβερνύ. Το 1908, ο Μονέ κατέστρεψε 15 «νούφαρά του» ακριβώς πριν από μια προγραμματισμένη έκθεση στην γκαλερί Durand-Ruel, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του όχι μόνο απέναντι στο αποτέλεσμα, αλλά κυρίως στον ίδιο του τον εαυτό. Ο Μονέ προτίμησε να καταστρέψει τα έργα του, που μπορούν να μεταφραστούν σε πολλές εργατοώρες, αντί να εκθέσει το έργο στο κοινό και παράλληλα να εκτεθεί. Ο Γάλλος ζωγράφος έμεινε εκεί μέχρι το θάνατό του το 1926 και κατέγραφε την δική του πρόσληψη του περιβάλλοντος μέχρι το τέλος της ζωής του. Παρά την αλλοιωμένη όρασή του, καθώς έπασχε από καταρράκτη, ο Μονέ συνέχισε να παρατηρεί και να αποτυπώνει τον κόσμο όπως τον αντιλαμβανόταν, ακόμα και μέσα από το πρίσμα του γήρατος και των ασθενών αισθήσεων, κάνοντας προσωπική στάση το ιμπρεσιονιστικό πρόταγμα που ήθελε τους ζωγράφους να μην είναι τα μάτια που ζητούν την πιστότητα, αλλά μέρος του συνόλου που δημιουργούσε διαφορετικές εντυπώσεις για τον κόσμο.
Πηγές: Britannica.com, claude-monet.com, claudemonetgallery.org, dailyartmagazine.com, trauma.blog.yorku.ca, travel.gr
Φωτογραφία: fondation-monet.com
Πηγή: Culturenow.gr
https://www.culturenow.gr/klont-mone-to-fos-kai-oi-diaforetikes-proslipseis-ston-impresionismo/
